ბეთანიაში განმარტოებული პოეტი თავდავიწყებას მიესწრაფვის, რათა ვეღარ დაინახოს და იგრძნოს ის, რაც ხდება მისდროინდელ საქართველოში. Eერი, თავისუფლებადაკარგული და ღირსებააყრილი, ივიწყებს მამულსაც, ენასაც და სარწმუნოებასაც. თამარის ფრესკა კი პოეტის წარმოსახვაში აცოცხლებს დიდებულ წარსულს, როდესაც ღირსეულნი ქართველნი, რწმენით განმტკიცებულნი, დარაჯად ედგნენ ქვეყნის თავისუფლებას.
„მიხარის გიმზერ,
ვწუხვარ და გიმზერ
და ესრეთ მზერა მსურს სიკვდილამდე,
არ გამოვფხიზლდე,
რომ აღარ ვჰგრძნობდე
ჩემი სამშობლოს სულით დაცემას“.
პოეტი დიალოგს მართავს წარსულთან. იგი იწვევს ჩავლილ დიდებას ოცნებით. თამარს ესაუბრება და უმხელს გულისწუხილს:
„ყვავილოვანი წალკოტი შენი,
შენის დიდების სხივ-მოკლებული,
Aაღარა ჰშვენის,
Aაღრ გვიბრწყინავს,
შავ დროთა ძალით ფერ_წახდენილი“.
პოეტი თამარ მეფეს ბნელ ფერებში უხატავს ქვეყნის მდგომარეობას. მამულის წახდენის უპირველესი მიზეზი კი ისაა, რომ თამარის დიდება მოაკლდა ერს. შავმა დროებამ ფერი წაუხდინა და დააჭკნო წალკოტი. შავი დრო, პოეტისავე შენიშვნით, გულისხმობს შემოსევებს ლანგ-თემურისას და შაჰ-აბასისას, რომელთაც საშინლად ააოხრეს ქვეყანა.
პოეტს ეჭვი იპყრობს, იყო კი საერთოდ ის დრო, როდესაც ძლევამოსილი საქართველო მტერს იგერიებდა? ტკბილი სიზმარივით გაქრა ძველი დიდება და თამარის დრო მზესავით დიდებულად ჩაესვენა. Aახლა პოეტს ეს მოგონებაღა აცოცხლებს. „ცის შემრისხავი“ ქართველნი წარწყმედის პირას არიან:
„ვიგონებთ შენს დროს,
გული გვიმაგროს,
სრულად არ წავსწყმდეთ ცის შემრისხავნი!“
პოეტი ჩივის თავის უძლურებაზეც, ხნის სიმრავლეზე, დაღლაზე, დაღონებასა და სასოწარკვეთილებაზე. Lლექსი წააგავს აღსარებასაც. პოეტი წმინდა მეფის წინაშე აღიარებს თავის უძლურებას, უმოქმედობას, მცირედმორწმუნეობას.
Lლექსში იქმნება საოცარი კავშირი პოეტსა და წინაპარს შორის. თითქოს ირღვევა დროთა თანმიმდევრობა, პოეტს რწმენა აღავსებს, რომ თამარს ახლაც შეიძლია ჯვარით აკურთხოს ერი, რათა:
„შენი ივერი
აღსდგეს ძლიერი
და დადგეს ერად სხვა ერთა შორის“.
ძველად, თამარის დროს, ოქროს ხანაში, საქართველო იდგა ერად სხვა ერთა შორის. E„ერად დგომა“ გულისხმობს, უპირველესად, სახელმწიფოებრიობას, ამისთვის კი აუცილებელია ბევრი რამ, მათ შორის პოეტი გამოყოფს უმთავრესს:
„წმიდით საყდარით,
ენით მდიდარით,
სწავლისა შუქით განათებული!
ზნე ამაღლებით,
ძლევის დიდებით,
სამშობლო მიწის სიყვარულითა!”
თუ ერი მოიპოვებს, ან უფრო ზუსტად, აღიდგენს იმას, რაც ჰქონდა _ წმინდა საყდარს, მდიდარ ენას, განათლებულობას, მაღალ ზნეს, ძალას, სიმტკიცესა და სიყვარულს, მხოლოდ მაშინ შეიძლება ერთიანი, მტკიცე ქვეყნიდან წარმოიშვას ისეთი გენია, როგორიც იყო რუსთველი (ქართული კულტურის სიმბოლო), რომელმაც „ვეფხისტყაოსნით“ დააგვირგვინა ქვეყნის დიდებულება.
რუსთველის სიტყვას აქვს ძალა ერის გამოღვიძებისა, გაცოცხლებისა, მაგრამ, სამწუხაროდ, ერს დახშობია თითქოს სმენა ჭეშმარიტი სიტყვის მოსასმენად. „უმეცრების ბნელს“ შეუპყრია ქვეყანა. საგულისხმოა, რომ ერის ძლიერების საწინდართა შორის პოეტი, უპირველეს ყოვლისა, ასახელებს „წმინდა საყდარს“.
პოეტი ისეა აღტაცებული თამარის ფრესკის ცქერით, რომ ამ გულამოსკვნილი აღსარებისას შვება ეწვევა. წარმოიდგენს ერის აღდგენას, ამოძრავებას, მაგრამ უცებ კვლავ წარეკვეთება სასო. თითქოს ზეციდან მიწაზე ჩამოვარდება, ოცნება დაემსხვრევა. წარსულთან კავშირი კვლავ ირღვევა. წამიერ თავდავიწყებას ცვლის მტკივნეული გამოფხიზლება. რეალობა აჩენს კლანჭებს:
„მაგრამ ცად თვალნი
გაქვს მიქცეულნი,
მე ვეღარა მცნობ გულ-შემუსვრილსა,
დამცირებულსა,
ხმა-მიღებულსა,
ბედ-დაკარგულის ივერიის ძეს“.
თამარმა როგორღა უნა იცნოს დამცირებული, დაბეჩავებული, უბედური, უიმედო ძე?
წინაპართა მიერ შთამომავალთა „ვერცნობა“, საზოგადოდ, მტკივნეული თემაა ორბელიანისათვის.
კონკრეტული სატკივარი ზოგადდება და პოეტი შეიცნობს წუთისოფლის მუხანათ წარმავლობას. Aამიტომაც მოთქვამს:
„ჰე, ცრუ სოფელო,
დაუნდობელო,
შენში კეთილი სად არს ფერ-უცვლელ?“
გრიგოლ ორბელიანი თვალნათლივ შეიგრძნობს რეალობის სისასტიკეს _ „დაყრუებულ, გზაშეუვალ“, უდაბურ ტყეში დარღვეულ ტაძარს, მაგრამ იმედი მაინც გამოკრთის ლექსიდან. თუმცა ნახევრად დანგრეულია, მაგრამ ხომ მაინც დგას ტაძარი, სადაც ანათებს წმინდა თამარ მეფის ფრესკა ძველი კედლიდან. ხომ მიაგნო ერთმა ქართველმა მაინც ტაძარს და მუხლმოდრეკილი შეევედრა უფალს საქართველოს ხსნას, მაშ, ყველაფერი დაკარგული არ ყოფილა. კვლავ აღდგება ფერწახდენილი ქვეყანა და დაიბრუნებს თამარის დროინდელ დიდებას, რადგან ერთი ქართველის მეხსიერებაში უკვე დაინთო რწმენის ნაპერწკალი, რომელიც სიტყვის ძალით დიდ ცეცხლად იქცევა.
